Europese Dag van Personen met een Handicap 2023

Ten slotte ontvingen 5 steden een Access City Award 2024 voor hun prestaties op het gebied van de bevordering van toegankelijkheid voor personen met een handicap.

Aan het woord kwamen zowel personen met een handicap als beleidsmakers (Europese Commissie, vertegenwoordigers vorige en huidige voorzitterschap van de Raad van de EU), verdedigers van de rechten van personen met een handicap en experten.

Bekijk het programma

De Europese Commissie begon met het benadrukken van haar inzet voor de bevordering van vooruitgang door middel van instrumenten zoals de Europese Strategie voor de Rechten van Personen met een Handicap 2021-2030 en de Europese Pijler van Sociale Rechten. Sinds de vorige Europese Dag van Personen met een Handicap (2022) zijn er tal van kerninitiatieven van de Strategie verwezenlijkt:

• Werkgelegenheidspakket voor personen met een handicap: 2 documenten zijn beschikbaar, de rest wordt verwacht tegen eind 2023 (zie later voor meer info);
• De Europese Commissie heeft een vernieuwde HR-strategie (personeelsstrategie);
• Voorstel van richtlijn inzake de European Disability Card (EDC).

De vertegenwoordigster van het European Disability Forum (EDF) haalde aan dat er na 2024 geen acties gepland staan in de Europese Strategie. Er is nog veel werk te doen om een unie van gelijkheid te bereiken. Het kan dan ook niet de bedoeling zijn dat er 5 jaar stilgezeten en gereflecteerd zal worden over de genomen acties. Zo moet gedwongen sterilisatie verbannen worden, moeten alle personen met een handicap op een gepaste manier en zonder angst voor schade aan hun uitrusting een vliegtuig kunnen nemen, is er meer EU-budget nodig om de transitie van instellingen naar zelfstandig wonen te financieren, moeten moeders die zorg dragen voor hun kind (met een handicap) beter ondersteund worden...

Er werden drie grote actiedomeinen toegelicht. Eerst moeten de bestaande juridische belemmeringen inzake handelingsbekwaamheid en stemrecht weggewerkt worden. Vervolgens moet de organisatie van verkiezingen toegankelijk gemaakt worden. Laatst is er meer betrokkenheid van (organisaties van) personen met een handicap nodig.

Wat betreft handelingsbekwaamheid, zijn er in slechts 13 van de 27 lidstaten geen uitzonderingen mogelijk op het stemrecht. Dat wil zeggen dat in 14 lidstaten (onder meer België, Luxemburg, Portugal…) het stemrecht nog altijd op basis van een handicap dan wel op grond van een beschermingsstatuut beperkt kan worden. Een kaart kan hier (p. 41) geraadpleegd worden.

Erger is de situatie wat betreft het recht om zich verkiesbaar te stellen. Slechts 8 lidstaten laten dit toe zonder uitzonderingen. In de resterende 19 lidstaten kan de verkiesbaarheid beperkt worden (o.a. in België, Luxemburg, Frankrijk…). Een kaart kan hier (p. 43) geraadpleegd worden.

Aangaande de organisatie van verkiezingen, verschillen de stemsystemen in alle 27 lidstaten. Dat wil zeggen dat de stemwijzen ook erg verschillend zijn. In 19 lidstaten zijn er mobiele stembureaus, maar de beweegreden verschilt per land. Er zijn slechts 9 lidstaten die stemmen per brief toelaten in het land zelf (o.a. Duitsland, Luxemburg). Elektronisch stemmen is enkel mogelijk in Estland. In België is geen van deze opties mogelijk. Een overzicht is hier (p. 56) beschikbaar.

Daarnaast verschillen ook de manieren van hoe het fysiek stemmen gebeurt (kruisje zetten, bolletje kleuren, stempel zetten, naam opschrijven…). De ene manier is toegankelijker dan de andere, maar er wordt weinig gedacht aan personen die slechtziend dan wel blind zijn. Deze personen moeten ook autonoom en discreet kunnen stemmen.

Met andere woorden: toegankelijk stemmateriaal is heel belangrijk. Vooraleer je kan stemmen, zijn toegankelijke informatie en communicatie belangrijk. Daarnaast moet er assistentie of begeleiding beschikbaar zijn. En om ergens te geraken moeten er ook toegankelijke faciliteiten gekozen worden die makkelijk bereikbaar zijn voor iedereen.

In mei 2022 heeft het Europees Parlement een hervorming van de EU-kieswet voorgesteld aan de Raad van de EU waarbij onder andere de volgende maatregelen uitgelicht kunnen worden:

• Verplichting voor de lidstaten om te zorgen voor toegankelijk materiaal, stemfaciliteiten en stembureaus;
• Verplichting voor de lidstaten om te voorzien in stemmen per brief en aanmoediging om de invoering van elektronisch stemmen te overwegen;
• Verplichting om door middel van een rits-systeem of quota gendergelijkheid te waarborgen in de kandidatenlijsten…

De hervorming wordt momenteel geblokkeerd op het niveau van de Raad: de maatregel moet unaniem worden aangenomen.

De Europese Commissie heeft het Werkgelegenheidspakket voor personen met een handicap voorgesteld. Deze focust op 6 domeinen: selectie en loopbaanbegeleiding, aanwerving, redelijke aanpassingen, behoud van werk, terugkeer naar het werk en alternatieve tewerkstelling.

Het domein inzake selectie en loopbaanbegeleiding betreft een document met aanbevelingen en goede praktijken gericht aan de openbare diensten voor arbeidsvoorziening.

Het domein inzake aanwerving betreft een catalogus van positieve acties die aanwerving moeten verbeteren en stereotypen moeten bestrijden.

Eind 2023 of begin 2024 wordt ook een gids over redelijke aanpassingen verwacht. Daarin zullen onder andere de rollen en verantwoordelijkheden omschreven worden, zullen de wettelijke verplichtingen toegelicht worden en zal info over beschikbare ondersteuning gegeven worden.

Verder wordt er gewerkt aan 2 gidsen. Langs de ene kant wordt er gewerkt rond het aan het werk houden van chronisch zieken. Langs de andere kant wordt er gewerkt rond arbeidsreïntegratie. Deze twee documenten worden ook eind 2023 of begin 2024 verwacht.

Laatst wordt er aan een studie gewerkt rond alternatieve tewerkstellingsvormen. Deze zal gebaseerd zijn op een diepgaande analyse van 8 lidstaten. Het eindresultaat zal 20 goede praktijken omvatten en een reeks aanbevelingen.

Een vertegenwoordiger van de VDAB gaf toelichting over ‘op maat gemaakte werkgelegenheidskansen’. In feite werd de nieuw ingevoerde financiële ondersteuning voor werkgevers, genaamd ‘individueel maatwerk’, toegelicht. Deze bestaat uit een premie die de eventuele kosten gelinkt aan lagere productiviteit moet dekken en/of een forfaitaire vergoeding die de begeleidingsnood op de werkvloer moet dekken.

Een vertegenwoordigster van Uloba – Independent Living Noorwegen (een burgercoöperatie voor persoonlijke assistentie) gaf toelichting bij het belang van persoonlijke assistentie voor een zelfstandig leven, maar ook om hogere studies af te maken en aan een job te geraken. Ze stelde ook dat persoonlijke assistentie onder gelijkheids- en non-discriminatiewetgeving moet vallen en niet onder zorg of sociale zaken.

Charlotte Aelbrecht (BDF) gaf toelichting over haar ervaring met de European Disability Card (EDC), een kerninitiatief van de Strategie.

Een vertegenwoordiger van Inclusion Europe vertelde zijn verhaal van de-institutionalisering en de mogelijkheden die een zelfstandig leven opent. De Europese Commissie zou eind 2023 of begin 2024 de richtlijnen over zelfstandig leven moeten publiceren. Dit is een ander kerninitiatief van de Strategie.

In de Strategie had de Europese Commissie zich ook voorgenomen om aan betere dataverzameling en data-uitsplitsing te doen inzake handicap. Een vertegenwoordiger van Eurostat, het Europees bureau voor statistiek, lichtte de nieuwe statistieken toe:

• Algemene beperking in kinderactiviteiten (elke 3 jaar vanaf 2021);
• Functionering in basisactiviteiten (elke 3 jaar vanaf 2022);
• Belemmeringen voor deelname aan een specifiek levensgebied (elke 6 jaar vanaf 2025);
• Pilootstudies in 2026 over de bevolking die in collectieve structuren en instellingen woont.

Daarnaast wordt de data binnen de 7 sociale enquêtes van Eurostat nu ook uitgesplitst naar handicap op basis van de indicator van globale activiteitenbeperking (GALI).

Specifieke handicapstatistieken van Eurostat zijn hier beschikbaar.

Een vertegenwoordigster van het EDF wees nogmaals op het feit dat de Europese Strategie geen acties voorziet na 2025. De doeltreffendheid van de geplande acties tussen 2025 en 2030 moet het verschil kunnen maken in de EU.